Kolay kolay ağzını açmayan Rahmi Koç konuştu. Üç değerli bahsin altını çizdi

Koç Topluluğu Cumhuriyet’in 100. yılı ve topluluğun 97. yılı onuruna röportajlar serisi hazırladı. Emeli Cumhuriyet’in kıssasını derinden anlamak, kazanımlarını hatırlamak olan serinin ismi ise İkinci Yüzyıl Buluşmaları. Birinci konuk Koç Holding Onur Lideri Rahmi M. Koç oldu. Söyleşiyi Koç Topluluğu Kurumsal Bağlantı ve Dış Bağlantılar Yöneticisi Burçin Girit gerçekleştirdi.

Burçin Girit’in Rahmi M. Koç ile röportajında şunlar konuşuldu:

Burçin Girit: Cumhuriyet’in büyük şahitlerinden birisiniz. Birinci yıllarını ve birçok değişim gördünüz. Bazen değişime öncülük ettiniz. Cumhuriyet’in birinci yıllarında konutunuzdaki ortam nasıldı? Sadberk Hanım nasıl bir anneydi, Vehbi Beyefendi nasıl bir babaydı? Kardeşlerinizle aranız nasıldı? Biraz anlatır mısınız?

Rahmi Koç: 6 yaşındayken Sümerbank’ın ardında konak üzere bir meskende yaşardık. Ortasında hayat dediğimiz bir avlu vardı. Etrafında da bir kısım oturma odaları, bir kısım yatak odaları, bir kısım da mutfak üzere kısımlardı. Üzerinde leylek yuvası vardı. İkinci konutumuz de Keçiören’deki bağ konutuydu. Leylek geldiği vakit bağ konutuna taşınırdık. Sonra babamız biraz daha para kazanıp kentin büyüyeceğini kestirince bir apartman yaptırdı. O konuttan apartmana taşındık. Ben bugünkü Kızılay eski binasının yanında ilkokula gittim.

“BAŞIMIZA NE GELİYORSA NÜFUS ARTIŞINDAN”

“Orada da yanımda Sadaki diye Japonya Büyükelçisi’nin oğlu olan bir çocuk otururdu. Sonradan Japonya’da onu aradım lakin bulamadım. Gerimizde da Afgan Sefiri’nin oğlu otururdu. Üç katlı sefertası götürürdük. Okuldaki yemekhanede içindekiler ısıtılırdı. Siyah önlük, beyaz kolalı yaka giyerdik. Birtakım çocukların imkanı daha azdı. Sefertasının üç katından birinde onlara yemek yaptırılırdı ve o çocukların haberi olmadan yönetim onlara verirdi. Ankara enteresandı. Küçüktü, herkes herkesi tanırdı. ‘10 yılda 15 milyon genç’ denildiği vakit Yunanistan nüfusu 6 milyondu. Bugün bizim nüfusumuz 85 milyon, Yunanistan’ınki 11. Münasebetiyle başımıza ne geliyorsa nüfus artışından geliyor. Okul yetmiyor, besin yetmiyor, eğitim yetmiyor. Hastane yetmiyor, hiçbir şey yetmiyor bugünkü durumda. Avusturyalı bir dadıyla büyüdük. Dayanılmaz disiplinliydi. Babamız gelmeden evvel yıkanılır giyinilir, karşılanır, o gelmeden çabucak yemek yiyip yatardık. Babamızı az görürdük. Biz o gelmeden ya da çabucak elini sıkıp yatardık. Sonraki gün de erkenden okula giderdik.”

NÜFUS DENETİMİ ŞART

“Bir kez nüfusu denetim etmemiz lazım. Bu kadar nüfusla hareket etmek ve ekonomiyi sağlamlaştırmak sıkıntı. Zira kendi yarattığımız kaynak kendimize yetmiyor. Kesinlikle dışarıdan kaynak icap ediyor. Bugün memlekette işsizlik çok. Bir şahsa iş bulmak için 60 binle 80 bin dolar ortasında yatırım icap ediyor. Bu yatırımın gelebilmesi için de altyapının düzenlenip yerine oturtulması lazım. Diyorlar ki, devlette 5.5 milyon kişi çalışıyor. Buna askerler dahil değil. Hasebiyle 2 milyon şahısla bu devlet rahatlıkla döner. 600 milletvekili var, 200’üyle rahatlıkla hallolur. O bakımdan nüfus artışı çok kıymetli. Bunu merhum babamız vaktinde görmüş ve Aile Planlaması Vakfı’nı kurmuş. Bunun üzerine bugün çalışılıyor. 5 yıllık, 10 yıllık planlar yapılmalı, onlara uyulmalı. Hangi hükümet gelirse gelsin o bayrağı daha da ileri götürmeli. Ben ikinci yüzyılı bu türlü görüyorum.”

Burçin Girit: Vehbi Beyefendi ve Sadberk Hanım konutta Cumhuriyet’le ilgili konuşurlar mıydı? Sizinle konuşurlar mıydı? Zira bence sizin bu kadar vatansever, milliyetçi ve Atatürkçü olmanızdaki en büyük sebep anneniz ve babanız.

Rahmi Koç: Babam büyük Atatürkçüydü. Katip olduğu vakitlerden itibaren Cumhuriyet’e, laikliğe inanırdı. Bence Atatürk’ün getirdiği en büyük şey Latin harfleri, kıyafet kanunu ve kimse söylemez ancak bunların üzerine Almanya’da Hitler’den kaçan Yahudileri Türkiye’ye getirmesiydi. Onlar bizim memleketin altyapısını kurdular. Sonra Macarlar gelmeye başladı. Ben hatırlarım, babamızın teşkilatında da Macar elektrik ve su tesisatçıları vardı. Vehbi Beyefendi çok düşünür, her işin en düzgününü yapan adamı alıp onunla bir arada devam ederdi. Yanında çalıştırdığı şahıslara de pay verirdi. Bu payları almaya parası yoksa da sen bu hisseyi al, karından bana ödersin kederi. O formda arkadaşları kendi işleri üzere çalışırlardı. Birbirlerine ve kuruma bağlılık vardı. Bugün o denli bir şey yok. Yüzde 10 fazla para alan gidiyor. Bağlılık ve işine hürmet vardı. Bugün işine hürmet yok.

Burçin Girit: Atatürk’ün yaptığı en kıymetli şeyler olarak alfabeyi, kıyafet kanununu, bilim insanlarının getirilmesini saydınız. Onun dışında Cumhuriyet’imizin en temel kazanımları neler?

Rahmi Koç: Söylemek çok sıkıntı… Tekrar bir ülke kuruyorsunuz. Onu eski, alışılmış, bilinmiş şeylerden sıyırıp yepisyeni bir yüze, bir statüye getirmek kolay değil ve Atatürk bunların hepsini yaptı. Bir 10-15 yılı daha olsaydı çok değişik bir Türkiye’yle karşı karşıya kalırdık. O vakit söylediklerini bugün yaşadığımız vakit anlıyoruz ki çok ileri görüşlüymüş. Bugün bizim müzede Atatürk koleksiyonu kısmı var, olağanüstü şık kıyafetleri varmış. Atatürk gençleri yurt dışına gönderdi, eğitti ve ondan sonra şeker fabrikaları, çimento fabrikaları, kağıt fabrikaları kuruldu.

Burçin Girit: Bence Atatürk dünyanın en kıymetli vizyoner önderlerinden biri. Geleceği bu kadar görüp okuyabilmek vahim sıkıntı bir iş ve o görmüş.

Rahmi Koç: Ben yüz yüze gelmedim, görüşmedim fakat babamdan duyduğum kadarıyla çok kibardı. Atatürk’ün demokrasiye hürmetini anlatırdı. Olağan son kararı kendisi veriyor lakin yanındaki insanları evvel dinliyor. Atatürk değişik bir insandı. Bir kere Selanik’te doğduğu için bir Avrupa tarafı vardı. Uygar ve çağdaş tarafı vardı ve bu onu çok ileri götürdü. Vaktinden fevkalade ileride. Savarona’dan ne kadar ileri görüşlü olduğunu görürsünüz esasen. Hanımlara olan hürmeti, hürmeti harikaydı. O vakitler akademide, tıpta çok fazla hanım vardı. Atatürk büyük adamdı.

Burçin Girit: Cumhuriyet’in eksik kaldığı ya da tarafını yitirdiği periyotlar oldu mu?

Rahmi Koç: Düşündüğümde o vakitler iktisatta çok atılgan değillermiş. Daha konservatiflermiş, özellikle İsmet Paşa ayağını yorganına nazaran uzatır ya da yorgandan bir metre daha kısa tutardı. Türk lirası pek kıymetliydi. 1 lira 1 dolar 26 sentmiş. 81 milyon dolar ihracat yaparmış, 50 milyon dolar ithalat yaparmış. Dış ticaretimiz 31 milyon dolar fazla verirmiş. Yerli malına çok değer verirlerdi.

Burçin Girit: Biz daima Atatürk’ün geçmişte yaptığı ihtilalleri konuşuyoruz lakin Cumhuriyet’imizin ikinci yüzyılına girerken konuşmamız gereken bir şey daha var: Biz Atatürk’ün 100 sene evvel yaptıklarını nasıl daha ileriye götürebiliriz? Ne düşünüyorsunuz bu hususta?

Rahmi Koç: Atatürk vaktindeki Türkiye bugünkü Türkiye değil. Bugün globalizm dediğimiz dünyayla bütünleşme var, dünyada bir liderlik sıkıntısı var. Hiçbir devlet kendi başına bir ada üzere değil. Hasebiyle bundan sonraki yüzyılda kesinlikle katma kıymetimizin çoğalması, kaliteli mal üretmemiz, ihracatımızın artması, komşularla olan münasebetimizin düzelmesi, dünyada kelamı geçen, hatırı geçen, sayılan bir ülke olmamız gerekiyor. Bu da iktisadın kuvvetinden geçer. Şayet ekonominiz kuvvetliyse sözünüz geçer ve sayılırsınız. Şayet ekonominiz zayıf ve zahmetliyse yüzünüze bile bakmazlar. İktisadın kuvvetli olması lazım bundan sonraki yüzyılda. Ve dünyanın gidişatına da ayak uydurmamız lazım. En önemli şey değişime ayak uydurmak. Değişmeyen tek şey değişimdir derler.

Burçin Girit: Cumhuriyet bedelleri Koç Topluluğu için çok değerli. Sizce pahalar Koç Topluluğu’nu nasıl ileriye götürüyor?

Rahmi Koç: Biz babadan kalma bir yer olduğumuz için adet, yol, edep, ismine ne derseniz deyin bu silsileyi devam ettirmeye çalışıyoruz. Arkadaşlarımız da eksik olmasınlar. Cumhuriyet kıymetlerine inanıyoruz. Atatürk’e inanıyoruz. Cumhuriyet, Atatürk, laikliğe olan inancımızı hiçbir vakit, ne olursa olsun azaltmayacağız.

Burçin Girit: Vehbi Beyefendi toplumsal mevzulara odaklanmış biriydi. Sıhhat, eğitim, sanat… Nasıl Atatürk’e vizyoner diyorsak o da vaktinin ilerisinde bir insandı. Moda laflar var: Emel odaklı şirketler. Siz ne düşünüyorsunuz bu mevzuda? Koç Topluluğu nerelere gidecek?

Rahmi Koç: Vehbi Beyefendi para kazanmaya başlayınca yoksullara, muhtaçlara, durumu uygun olmayanlara yardım ederdi. Bunu da bâtın yapardı. Ancak iş o hale geldi ki bu bir vasıta icap ettirdi. O random dediğimiz aklına geldiği üzere değil sistemli bir yardım projesi gerekti. Benim kardeşim Sevgi’nin kulakları güzel duymazdı, 1946’da Vehbi Beyefendi Amerika’ya onu ameliyat ettirmek için gittiği vakit görmüş ki hastaneler, üniversiteler, müzeler vakıflar tarafından yönetim ve finanse ediliyor. Münasebetiyle vakıflar kanununu geçirmek için 15 sene uğraşmış. En nihayetinde muvaffak olmuşlar. İkinci adım da vakıfların yardımlarını vergiden düşme sorunu olmuş. O da başka bir gayret icap ettirmiş. Bugün 50 bin vakıf var Türkiye’de. Bunun 15 bini gerçek bildiğimiz vakıflar. Vehbi Beyefendi bu memleketten kazandığının bir kısmını bu memlekete geri verme isteğiyle yaşadı. Vehbi Koç Vakfı’nı kurduğu vakit yegane vakıf oydu. Bizim vakıf hangi alanlara baksın diye konuşuldu. Birinci olarak eğitim, sonra sıhhat ve sonrasında sanata girildi. Sanata da annem ve babam Yunanistan’a gittiklerinde orada bir aile vakfının müzesini görüp çok etkilenmişler, o denli girmişler. Annem cumaları Kapalıçarşı’ya gidip aldıklarıyla bir müze kurmak istemiş. Bu fikir daha da sarmış onu ve öldüğünde Sadberk Hanım Müzesi yoktu. Vasiyetiydi, biz de müzeyi kurduk.

29 EKİM BALOLARI

Burçin Girit: Anneniz Sadberk Hanım nasıldı?

Rahmi Koç: Konut hanımıydı. O periyotlarda babam işe yeni başlamış, çalışıyor, çalışıyor, çalışıyor… Devamlı çalışıyordu. Ve maalesef annemin pek toplumsal hayatı yoktu. Yegane gittikleri ve benim çok yeterli hatırladığım senede bir kez evvel Atatürk sonra İsmet Paşa’nın verdiği Ankara Palas’taki balolardı. 29 Ekim baloları… Bunlar smokinli, fraklı olurdu. Hanımlar uzun etekler giyerlerdi. Annemle babam davete gitmeden önce fotoğrafçımızı çağırırlar, ayakta bir fotoğraf çektirirlerdi.

ESKİ ANKARA

Burçin Girit: Siz olur muydunuz yanlarında?

Rahmi Koç: Biz olmazdık. Uzaktan bakardık, onlar çekilirdi. Hem Atatürk’ün hem de İsmet Paşa’nın vaktinde beşerler tiyatroya, baleye, konsere, operaya daima smokinle masraflardı. O kadar ki bizim vaktimizde kadife koltuklu, localı meşhur Yeni Sinema vardı. Oraya bile ekip elbise ve kravatla gidilirdi. Her cuma akşamı vizyondaki yeni sinemalar gösterilirdi. Ankara çok şık, çok pak, pırıl pırıl bir kentti. Herkesin birbirini tanıdığı, sevdiği, saydığı bir kent, bir komüniteydi. Sonradan Demokrat Parti vaktinde bu bozuldu. Ne demektir dediler frakla gelmek, ne demektir dediler smokinle davetlere gitmek, herkes istediği üzere gelsin dediler, bugünküne kadar indi bu iş maalesef. O formunu kaybetti.

“ATATÜRK ÇOK ŞIKTI”

“Atatürk çok şık giyinirdi. Bir gün biz top oynuyorduk. Bülent Bulgurlu’nun büyükbabasının Çankaya’da bir konutu vardı. Onun önünde düz bir arazi vardı. Orada futbol oynarken Atatürk bugün Anıtkabir’deki Lincoln otomobiliyle geçti. Biz de selam verdik, o da bizi selamladı. Birinci sefer onu o denli gördüm. El sallaması çok sıcak gelmişti. Paşalarda kırmızı kalın bir şerit vardı. Top oynarken paşa geçerse biz durup selam verirdik. Onlar da bize selam verirdi. Ankara böyleydi.”

KEÇİÖREN’DEKİ BAĞ EVLERİ

“Yazları Keçiören’e giderdik. Bağlarda otururduk. En büyüğü, en çağdaşı Recep Peker’in konutuydu. Bağlarda oturan tüm aileler birbirini tanırdı, toplumsal hayat oradaydı. Birbirlerine yemeğe masraflardı. Lokantaya gitmek yoktu. Babamızın 11’ler diye bir kümesi vardı. 11 arkadaş her cuma akşamı bir konutta toplanırdı. Yemek yer, erkek erkeğe konuşurlardı. Bir sefer 11’ler bizim meskene geldi. Yeni apartmanın en üst katında, 5. katta oturuyorduk.”

20 YIL AT BİNDİ

“Evdekiler her dakika biri girip çıktığı için sokak kapısını açık bırakmışlar. 11’lerin 11 tane şapkası, 11 tane paltosunu biri gelip çalmış. Sonra babam hepsine palto yaptırıp verdi. Babamız çok çalıştığı için depresyona girmişti. Ona Viyana’da bir profesör olduğunu ve onu görmesini önermişler. Gittiğinde profesör çok çalışıyorsun, kesinlikle spor yapman lazım, sana üç tane spor tavsiye edeceğim demiş. Birincisi tenis, ikincisi av, üçüncüsü cet binmek. Babam üçünü de denemiş, en nihayetinde atta karar kılmış. Her pazar cet binerdi. Oradan bana da geçti. 20 sene boyunca her pazar saat 8’de at üstündeydim. O vakitler toprağa çıkardık, bütün topraklar boştu. Atlar dörtnala giderdi.”

Burçin Girit: Artık İstanbul’da yapmayı düşünemeyiz…

Rahmi Koç: İstanbul’da evvelce Harbiye’deki radyo binasının ilerisinden binip toprağa çıkardık. Büyükdere sırtlarına kadar atla giderdik. Pazar günü at sırtında olacağımız için cumartesi günü erken yatmak icap ederdi.

Burçin Girit: Pekala, Rahmi Beyefendi yaramaz mıydınız?

Rahmi Koç: Yaramazı bana tanım edin, ben oraya sığıp sığmadığımı söyleyeyim.

Burçin Girit: Yani muzır mıydınız? Kardeşlerinizle hengame eder miydiniz?

Rahmi Koç: Hiçbir vakit ablamla arbede etmedim.

Burçin Girit: Bir erkek çocuk olarak, fizikî olarak yaramaz mıydınız? Hoplama zıplama, hengame?

Rahmi Koç: Erkek çocuklar olarak natürel yaramazdık. Keçiören’de çıplak ayakla elimizde sapanla gezer, kuş vururduk. Bizim bahçede kayısılar, zerdali der Ankaralılar, armutlar, kirazlar varken gidip komşunun bahçesinden yerdik. Niçin orada yerdik bilmiyorum ancak komşunun oğlu da bizden gelip yermiş halbuki. Hasebiyle orada eşitlerdik. Çocukluğumuz âlâ geçti. Dadılar biraz baskı kurarlardı. Affetmezlerdi. Cezaya çarptırırlardı. Annem de ceza verirdi. Annem banyoya kilitlerdi, girmişken ben de bir duş alıp o denli çıkardım.

Burçin Girit: Çocukluğunuzda aldığınız o disiplinin tahminen bugünlere gelmenizde bir katkısı vardır.

Rahmi Koç: Disiplin çok kıymetli. Hala o Avusturyalı ve Alman dadılarıma dua ederim. Harpte onları enterne ettiler biliyorsunuz. Viyana’da ve Münih’te bir kuruşsuz kalmışlar. Onlara annem yiyecek gönderirdi. Harp gelecek dediler Keçiören’e taşındık. Orada babam bir sığınak yaptırdı. Sonra annem sabundu, kahveydi, çaydı, gaz yağıydı, şekerdi aldı depoladı. Pencerelere siyah stor taktırdık. Işıkların dördünden birini yakardık dışarıdan gözükmesin diye. O denli önlemler aldık.