Atatürk kitapları nasıl okurdu, koyduğu işaretler ne manaya geliyordu

Atatürk bilimi “en gerçek yol gösterici” kabul ediyor bunun için de okumanın mutlak gerekliğine inanıyordu. Hasta yatağında bile kitap okumayı sürdürdü. Yalnızca okul yıllarında değil savaş cephelerinde bile dur durak bilmeden okumaktan vazgeçmedi…

Sorunların tahlilinin kitaplarda olduğunu düşünürdü. Güçlü bir fikir adamıydı. Deha oluşunun temelinde okuduğu kitapların tesiri büyüktü.

Türk inkalaplarını yaparken bu nedenle hiç zahmet çekmedi.
Öğrenim hayatı boyunca bilhassa Manastır Askerî Lisesi’nde arkadaşı Ömer Naci’nin tesiriyle başladığı kitap okuma alışkanlığını vefatına kadar sürdürdü.

Manastır’da Mehmet Emin Yurdakul, Namık Kemal üzere devrin güçlü Türk şairleri ile tanışan Atatürk, Harp Akademisi yıllarında bilhassa ünlü Alman ve Japon kumandanların hayatlarına ait kitapları okudu.

İlk misyon aldığı Şam’da, birlikte Vatan ve Hürriyet Cemiyeti’ni kurdukları Tıbbiye’den atılma Dr. Mustafa Cantekin’in dükkânındaki ideolojiye, sosyalizme ve ihtilale ait Fransızca kitapları su üzere okudu…

Savaş alanlarında bile kitap okuma alışkanlığından vazgeçmedi. Çanakkale Savaşları sırasında Maydos’tan İstanbul’daki yakın tanıdığı Madam Corinne’e yazdığı 20 Temmuz 1915 günlü mektupta, oraya giden karargâh kâtiplerinden Hulki Efendi’ye satın alınması için birkaç roman ismi vermesini rica etmişti. Bir mühlet sonra Corinne ona öbür kitaplar gönderince kendisine teşekkürü bir borç bildi.
Kolordu ve Ordu Kumandanı olarak Doğu Anadolu’da bulunduğu periyotta ise birçok Türk ve yabancı müellifle birlikte Avrupa’daki son gelişmelere ait kitapları okudu. Kolordu Kumandanı olarak Silvan-Bitlis yöresinde vazife yaparken 7 Kasım–25 Aralık 1916 tarihleri ortasında şu 7 kitabı okudu:

1. Namık Kemal, Tarih-i Osmanî, İstanbul,

2. Namık Kemal, Makalât-ı Siyasala ve Edebiyye,

3. Mehmet Emin Yurdakul, Türkçe Şiirler,

4. Tevfik Fikret, Rübab-ı Şikeste,

5. Ahmet Hilmi, Şehbenderzade, Filibeli, Allah’ı İnkâr Mümkün Müdür?

6. Georges Forsengrive, Mebadi-i İdeolojiden Birinci Kitap: İlmünnefs,

7. Alphonse Daudet, Sopho, Moeurs Parisienne.

Ordu Kumandanı iken 1917’de okuduğu kitaplar ortasında değişik taraflardan kıymetli şu üç yabancı eser dikkat çekiyordu:

1. Gustav Le Bon, Desequilibre du Monde (Cihan Muvazenesinin Bozulması), 2 Cilt,

2. Enseignement Psycologiques de la guerre Europeenne (Avrupa Harbinden Alınan Dersler),

3. Louis Bohner, Unsur ve Kuvvet.

Tedavi için gittiği Karlsbad’da boş saatlerini daima okuyarak geçirdi. Almanca ve Fransızca dersler aldığı için daha çok yabancı lisanlardaki kitapları da okudu. O kitaplar ortasında; Balzac’ın Le Peau Chagrin’i, Andre Baumier’in Revolte’u (Ayaklanma), Marcel Prevaurt’un aşk ve evliliğe ait bir yapıtı ile Sosyalizm’den ve Karl Marks’tan kelam eden bir kitap vardı.

Karlsbad’dan Viyana’ya döndüğü vakit, Baron Batz’ın Vers l’echafandLes Origines de l’expedition d’egypte (Mısır Seferinin Başlangıcı) isimli kitaplarını ve J. Patouilletz’un Rus dramatik muharriri Alexandre Ostrovsky’yi anlatan kitabını satın almıştı…

Cephede bile kitap okuma tutkusunun Ulusal Gayret sırasında da devam ettiği biliniyor Atatürk’ün Binbaşı Mahmut Bey’in anılarından Büyük Taarruz öncesinde Reşat Nuri’nin Çalıkuşu romanını okuduğu ve elinden adeta düşürmediği biliniyor…

Atatürk’ün okuma tutkusu, çocukluğunda oyundan daha çok vaktini alan, askerî okullarda periyodun baskılarına rağmen uykusuz yatakhane gecelerini dolduran, savaşın en ağır olduğu cephelerde bile aktifliğini sürdüren bir büyük tutkuydu.

Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreteri olarak uzun yıllar Atatürk’ün en yakınında bulunan Hasan İstek Soyak Atatürk’ün okuma sevgisini ileri yıllarda şöyle paylaşacaktı:

“Okumayı çok severdi; genel bilgisini daima olarak artırmaya çalışırdı. Varlıklı bir kütüphanesi vardı. Okuması da, çalışması üzereydi; eline aldığı kitabı, şayet farklı buldu ise bitirmeden bırakmazdı.”

Atatürk; çok değerli bir özel kitaplığa sahipti. Onun misyon yaptığı cephelere giderken bavullarla kitap taşıdığını, tertipli bir mesken hayatı yaşarken de birebir vakitte bir çalışma odası olarak kullandığı kesinlikle yeterli bir kütüphane odası hazırlattığı, nihayet yurt seyahatlerine çıktığı vakit o kentlerin kütüphanelerinden kitaplar getirterek okuduğu biliniyor. Oluşturduğu özel kitaplığındaki kitapların sayısı 4.289’u, bibliyografik künye de 10.000’i bulmuştu. Periyodik yayınlar dışında bunların değişik bilim kısımlarındaki dağılımı da onun ne kadar geniş bir yelpazede bilgi edinmek ve böylelikle kendisini daima yenilemek istediğini göstermekteydi

Atatürk’ün Özel Kütüphanesinin Kataloğu Ulusal Kütüphane Yayınları ortasından 1973’te çıktı.
İlgi alanı ya da uğraştığı mevzuların değer derecesine bakıldığında “Tarih” ön planda, bunun içinde de “Türk dünyası tarihi” birinci sırada yer almaktaydı.

Katalogdaki bilgiler veri olarak alındığında, Atatürk’ün kütüphanesinde 194’ü işaretli, 9’u notlu ve 101’i işaretli-notlu olmak üzere, 304 işaretlenmiş kitap bulunmakta. Bu kitaplardan 192’si Fransızca, 91’i Türkçe, 9’u İngilizce ve 12’si Almanca…

Atatürk’ün kitap okumada dikkat çeken kıymetli bir özelliği de, okuduğu kitabın değerli bulduğu yerlerini kendine mahsus işaretlerle belirlemesi, satır altlarını çizmesi ve sayfa kenarlarına notlar almasıydı Çoklukla kırmızı ve mavi renkli kalemlerle, “metin kenarını işaretlemek âdeti olduğu için, kitapları nasıl dikkatle okumuş olduğunu bu renkli işaretlerden” anlamak mümkün olacaktı. Koyduğu işaretler ve manaları şöyleydi:

“xx” : Kıymetli.

“xxx” : Çok kıymetli.

“müh.” : Önemli.

“ç. müh.” : Çok önemli.

“D.” : Dikkat.

“?” : Belirtilen fikri kabul etmiyor ya da kuşkulu görüyor.

Cümlelerin altını bazen kırmızı, bazen de mavi kalemle çizmiştir. Kırmızı kalemle çizdikleri, fikri kuvvetli bulduğu ve kendisinin de katıldığı; mavi kalemle çizdikleri ise o fikri beğenmediği manasına gelir.

Kaynak:

Atatürk’ün Okuduğu Kitaplar, Cilt I-XXIV,
Sadi Borak, Atatürk ve Edebiyat,
Ali Güler, Askerî Öğrenci Mustafa Kemal’in Notları (Arşiv Evraklarının Işığında),
Cemil Sönmez, Atatürk ve Okuma Sevgisi,Şerafeddin Turan , Atatürk’ün Niyet Yapısını Etkileyen Olaylar, Düşünürler, Kitaplar,